​      
Um Olhar do Alto da Serra de Bornes - Alfandega da Fé - Tras Os Montes
 
Estas são algumas  expressões que só vais ouvir em Trás-os-Montes e Alto Douro
(versão em Mirandês) :
Alguas  spressones que solo bás oubir an Trás-los-Montes i Alto Douro

Abondar
Não, não tem nada que ver com “abundar”, apesar de ser muito semelhante. O verbo “abondar” significa o mesmo que dar, ou chegar, no sentido de dar objectos em mão. Por exemplo: “Ó António, chega-me/dá-me aí o comando da televisão” será o mesmo que “ó António, abonda-me aí o comando da televisão”. É parvo? É.
Abondar
Nó, nun ten nada que ber cun “abundar”, anque ser mui semelhante. L berbo “abondar” senefica l mesmo que dar, ó chegar, ne l sentido de dar oubjetos an mano. Por eisemplo: “Ó António, chega-me/dá-me ende l comando de la telebison” será l mesmo que “ó António, abonda-me ende l comando de la telebison”. Ye parbo? Ye.
 
Amanhã ou passado
Se não és transmontano, deves estar a pensar que isto não faz sentido nenhum. E realmente não faz. Mas se vens de Trás-os-Montes, entendes perfeitamente o que diremos a seguir! “Amanhã ou passado” é exactamente o mesmo que dizer “amanhã ou depois [de amanhã]“! Mas porquê, se “passado” é precisamente o contrário de “depois de amanhã”? Ninguém sabe porquê. Por mais voltas que demos à expressão, não vamos conseguir encontrar uma explicação plausível para isto.
Manhana ó passado
Se nun sós strasmuntano, debes star a pensar qu'esto nun faç sentido nanhun. I rialmente nun faç. Mas se benes de Trás-los-Montes, antendes purfeitamente l que deziremos a seguir! “Manhana ó passado” ye satamente l mesmo que dezir “manhana ó depuis [de manhana]“! Mas porquei, se “passado” ye percisamente l cuntrairo de “passado manhana”? Naide sabe porquei. Por mais buoltas que demos a la spresson, nun bamos cunseguir ancontrar ua splicaçon plausible para esto
Barduada (ou borduada)
Esta não tem muito que se lhe diga. Pode parecer uma coisa muito estranha (se não fores transmontano podes estar a imaginar uma trovoada ou um bicho muito feio com três cornos nas costas), mas é muito simples: “barduada” é o mesmo que “paulada”. Ex.: “deu-lhe uma barduada que o tombou”!
Barduada (ó borduada)
Esta nun ten mui que se le diga. Puode parecer ua cousa mui stranha (se nun fures strasmuntano puodes star a eimaginar ua troboada ó un bicho mui feio cun trés cornos nas cuostas), mas ye mui simples: “barduada” ye l mesmo que “paulada”. S.: “dou-le ua barduada que l tombou”!

Eis que chegamos à palavra mais pedida pelos fãs. A palavra mais comum do léxico transmontano, aquela que tem mais significados e que é praticamente impossível de explicar o que significa, ainda que na cabeça do pessoal transmontano faça todo o sentido – “bô”. Quando queres dizer algo como “ora essa!”, podes dizer, simplesmente “bô”! Quando desconfias de algo que te acabaram de dizer, podes simplesmente dizer “bô”, com uma entoação ligeiramente diferente. Se preferires, também podes simplesmente substituir a palavra “bom” (que não poderias usar nos casos anteriores) por “bô”. Afinal, o que é, então, o “bô”? É uma palavra mítica que é quase tudo, sem ser nada!


Eis que chegamos a la palabra mais pedida puls fanas. La palabra mais quemun de l léxico strasmuntano, aqueilha que ten mais seneficados i que ye praticamente ampossible de splicar l que senefica, inda que na cabeça de l pessonal strasmuntano faga to l sentido – “bó”. Quando quieres dezir algo cumo “oura essa!”, puodes dezir, simplesmente “bó”! Quando çcunfias d'algo que t'acabórun de dezir, puodes simplesmente dezir “bó”, cun ua entoaçon ligeiramente defrente. Se preferires, tamien puodes simplesmente sustituir la palabra “buono” (que nun poderies ousar ne ls causos anteriores) por “bó”. Afinal, l que ye, anton, l “bó”? Ye ua palabra mítica que ye quaije todo, sin ser nada!
 
Embuligar/Embuldrigar
Um verbo absolutamente parvo que significa, basicamente, fazer figura de porco. “Embuligar” significa rebolar no chão, mais propriamente na sujeira do chão”. Algúem que esteja todo embuligado está, portanto, todo porco, cagado, larego, cheio de surro (não conheces esta palavra? Então continua a ler o artigo). Se preferires (isto das palavras transmontanas é tudo à vontade do freguês), podes dizer “embuldrigar”, que é exactamente o mesmo, mas com mais duas letras parvas.
Ambuligar/Ambuldrigar
Un berbo absolutamente parbo que senefica, basicamente, fazer figura de cochino. “Ambuligar” senefica rebolar ne l suolo, mais propiamente na sujeira de l suolo”. Algúen que steia to ambuligado stá, antoce, to cochino, cagado, larego, cheno de surro (nun conheces esta palabra? Anton cuntina a ler l'artigo). Se preferires (esto de las palabras strasmuntanas ye todo a la buntade de l fregués), puodes dezir “ambuldrigar”, que ye satamente l mesmo, mas cun mais dues letras parbas.
 
Lapantim
Lapantim é o que os mais velhos costumam chamar aos rapazes (ou raparigos, que também se usa em Trás-os-Montes) novos. “Lapantim” é o que se chama a um miúdo irrequieto ou de maus costumes, que só faz asneira e nada que sirva! Assim, esta palavra vem quase sempre a seguir a “está quieto”! “Está quieto, lapantim!”
Lapantin
Lapantin ye l que ls mais bielhos questuman chamar als rapazes (ó raparigos, que tamien se usa an Trás-los-Montes) nuobos. “Lapantin” ye l que se chama a un miúdo eirrequieto ó de malos questumes, que solo faç asneira i nada que sirba! Assi, esta palabra ben quaije siempre a seguir la “stá queto”! “Stá queto, lapantin!”

Uliar
E esta? Apesar de parecer (ao dizer a palavra), não tem nada que ver com óleo. Uliar é aquilo que os cães fazem quando se põem a cantar, virados para a Lua. Isso mesmo. “Uliar” é sinónimo de uivar, e, apesar de já ter sido mais comum do que é hoje em dia, ainda se usa em algumas regiões transmontanas!

Uliar
I esta? Anque parecer (al dezir la palabra), nun ten nada que ber cun ólio. Uliar ye aqueilho que ls perros fázen quando se pónen a cantar, birados pa la Luna. Esso mesmo. “Uliar” ye sinónimo d'uibar, i, anque yá tener sido mais quemun de l que ye hoije an die, inda se usa an alguas regiones strasmuntanas!
 
Arrebunhar
“Arrebunhar” é exactamente o mesmo que “arranhar”, só que com mais uma sílaba gratuita. Em vez de “O azeiteiro do teu gato arranhou-me o braço todo”, podes dizer “O azeiteiro do teu gato arrebunhou-me o braço todo”, mas com pronúncia transmontana, c Arrebunhar
“Arrebunhar” ye satamente l mesmo que “arranhar”, solo que cun mais ua sílaba gratuita. An beç de “L'azeiteiro de l tou gato arranhou-me l braço to”, puodes dezir “L'azeiteiro de l tou gato arrebunhou-me l braço to”, mas cun pronúncia strasmuntana, claro.laro.
 
Albarda
A palavra vem do espanhol (o que é comum acontecer nas expressões do nordeste transmontano, visto que a região sofre bastante influência de Espanha) e designa as selas que se colocam nos cavalos, burros e outros animais de carga. Em Trás-os-Montes, refere-se também ao vestuário de alguém, mais frequentemente para falar de casacos grandes ou algo do género. Por exemplo: ” Não te metas nesse caminho de lama que dás cabo da albarda, rapaze!”
Albarda
La palabra ben de l spanhol (l que ye quemun acuntecer nas spressones de l nordeste strasmuntano, bisto que la region sofre bastante anfluéncia de Spanha) i zeigna las selas que se colocan ne ls cabalhos, burros i outros animales de carga. An Trás-los-Montes, refire-se tamien al bestuairo d'alguien, mais frequentemente para falar de jiquetas grandes ó algo de l género. Por eisemplo: ” Nun te metas nesse camino de lama que dás cabo de l'albarda, rapaze!”
Amarrar
A palavra existe e é conhecida para toda a gente, certo? Significa, obviamente, atar com cordas, por exemplo. Contudo, em Trás-os-Montes, a palavra é utilizada como um sinónimo – ou substituto – de “agachar”. Se algum dia um gajo de Bragança te gritar “cuidado, amarra-te!”, não é suposto pegares numa corda e prenderes-te a um poste com ela (excepto em casos de sadomasoquismo brigantino). A única coisa que tens que fazer é baixar-te, ou ainda bater com o caco nalgum sítio
Amarrar
La palabra eisiste i ye coincida para to la giente, cierto ? Senefica, oubbiamente, atar cun cuordas, por eisemplo. Assi i to, an Trás-los-Montes, la palabra ye outelizada cumo un sinónimo – ó sustituto – de “agachar”. Se algun die un gajo de Bergáncia te gritar “cuidado, amarra-te!”, nun ye suposto pegares nua cuorda i prenderes-t'a un poste culha (fuora an causos de sadomasoquismo brigantino). La única cousa que tenes que fazer ye baixar-te, ó inda bater cul caco nalgun sítio
 
Carranha
É a palavra mais nojenta da lista e significa, simplesmente, “macaco do nariz”, ou monca. Se és daquelas pessoas que não se assoa, é bem provável que ouças alguém dizer-te “Pega lá um lenço, que tens aí uma carranha!”. Contudo, também é provável que ninguém te diga nada e que andes o dia inteiro a fazer uma figura triste com uma monca de fora.
Carranha
Ye la palabra mais nojenta de la lista i senefica, simplesmente, “macaco de l nariç”, ó monca. Se sós daquelas pessonas que nun se assoa, ye bien probable qu'ouças alguien dezir-te “Pega alhá un lenço, que tenes ende ua carranha!”. Assi i to, tamien ye probable que naide te diga nada i qu'andes l die anteiro a fazer ua figura triste cun ua monca de fura.
 
Cibo
Esta palavra significa exatamente o mesmo que “bocado”, podendo substituí-la em qualquer contexto. Ao lanche, numa terra transmontana, será comum oferecerem-te um “cibo de pão com manteiga”, por exemplo.
Cibo
Esta palabra senefica satamente l mesmo que “cacho”, podendo sustituí-l'an qualquiera cuntesto. Al lanche, nua tierra strasmuntana, será quemun ouferecíren- t'un “cibo de pan cun manteiga”, por eisemplo..
 
C’moquera
Esta é uma das expressões mais difíceis de explicar. Quer dizer, mais ou menos, “pode ser que sim”, sendo utilizada tanto em tom “normal”como em tom de ameaça. Por exemplo, se não fizeres as cadeiras todas este ano – nós sabemos que estás à rasca – “c’moquera” que ainda perdes a bolsa de estudos, se a tiveres. Se se meterem contigo, poderás também só dizer “c’moquera!”, em tom de ameaça, como quem diz “Pode ser que leves uma saronda!” O que é uma saronda? Já lá vamos. Só mais um cibo.
C’moquera
Esta ye ua de las spressones mais defíceles de splicar. Quier dezir, mais ó menos, “puode ser que si”, sendo outelizada tanto an ton “normal”cumo an ton d'amenaça. Por eisemplo, se nun fazires las cadeiras todas astanho – nós sabemos que stás a la rasca – “c’moquera” qu'inda perdes la bolsa de studos, se a tubires. Se se metíren cuntigo, poderás tamien solo dezir “c’moquera!”, an ton d'amenaça, cumo quien diç “Puode ser que lebes ua saronda!” L que ye ua saronda? Yá alhá bamos. Solo mais un cibo.


Autor/Tradutor: Silvino Potêncio
​Emigrante Transmontano em Natal/Brasil
Silvino Potêncio
Enviado por Silvino Potêncio em 04/06/2016
Reeditado em 15/02/2017
Código do texto: T5656951
Classificação de conteúdo: seguro
Copyright © 2016. Todos os direitos reservados.
Você não pode copiar, exibir, distribuir, executar, criar obras derivadas nem fazer uso comercial desta obra sem a devida permissão do autor.